Με αφορμή τα εγκαίνια της μεγάλης έκθεσης «Μυκήνες: Ο μυθικός Κόσμος του Αγαμέμνονα», στην Καρλσρούη της Γερμανίας το Σάββατο 1η Δεκεμβρίου 2018, οργανώθηκε στη Χαϊδελβέργη συζήτηση στρογγυλής τράπεζας για το θέμα της αντιμετώπισης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών με τη συμμετοχή ελλήνων και γερμανών εμπειρογνωμόνων στο πλαίσιο της φωτογραφικής έκθεσης «Stolen Past – Lost Future» (Κλεμμένο παρελθόν – Χαμένο μέλλον ΟΧΙ στην Αρχαιοκαπηλία – ΝΑΙ στην Ιστορία μας) στη δημιουργία της οποίας έχει συμβάλλει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας με φωτογραφικό υλικό από το αρχείο της, η οποία φιλοξενείται ήδη από τις 12 Νοεμβρίου στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.
Το 2017 η γκαλερί Royal-Athena Galleries στο Μανχάταν έθεσε προς πώληση για το επιβλητικό ποσό των 500.000 δολαρίων το ανώτερο αριστερό τμήμα σαρκοφάγου ρωμαϊκών χρόνων που φέρει λεπτομερή παράσταση σκηνής μάχης.
Τα ίχνη του αντικειμένου αυτού οδήγησαν μέχρι την Ιταλία. Εκεί είχε συλληφθεί το 2001 ο διαβόητος έμπορος αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Στο αποδεικτικό υλικό που κατασχέθηκε βρέθηκαν φωτογραφίες πολαρόιντ και χειρόγραφες σημειώσεις που αφορούσαν ακριβώς στη σαρκοφάγο που εκτίθετο προς πώληση στο Μανχάταν. Από τα στοιχεία αυτά συνάγεται ότι ο ίδιος ο Μπεκίνα είχε αγοράσει το αντικείμενο το 1988 για 60.000 ελβετικά φράγκα από έναν γνωστό στην αστυνομία έλληνα αρχαιοκάπηλο και στη συνέχεια το είχε αποθηκεύσει προσωρινά στην Ελβετία. Σε μία από τις σημειώσεις περιλαμβάνεται περαιτέρω η ανάθεση σε έναν συντηρητή του καθαρισμού του βάρους 200 κιλών λίθινου αντικειμένου και του εφοδιασμού του με βάση στήριξης – προφανώς για να καταστεί αυτό περισσότερο ελκυστικό στην αγορά έργων τέχνης.
Όταν αποκαλύφθηκαν αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία η Ιντερπόλ και η Εισαγγελία του Μανχάταν κίνησαν αμέσως δικαστικές διαδικασίες. Αυτές οδήγησαν στην παράδοση της σαρκοφάγου το Φεβρουάριο του 2017 στον Έλληνα Γενικό Πρόξενο της Νέας Υόρκης.
Η σαρκοφάγος εκτίθεται σήμερα ξανά στην πατρίδα της – στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Το παράδειγμα του μοτίβου της αφίσας της έκθεσης δείχνει πώς διαπλέκονται οι δρόμοι που μπορεί να ακολουθήσει ένα παράνομα διακινούμενο αντικείμενο.
Ωστόσο τέτοια ευρήματα των οποίων τα ανασκαφικά συμφραζόμενα είναι άγνωστα δεν έχουν πλέον ούτε «πατρίδα» ούτε μία ιστορία που να μπορούν να διηγηθούν. Εάν τα αντικείμενα δεν μπορούν να εξεταστούν ενταγμένα μέσα στα αρχαιολογικά τους συμφραζόμενα, όπως συμβαίνει στις επιστημονικές ανασκαφές, χάνονται όλες οι πληροφορίες για τη χρήση των αντικειμένων, για τους ανθρώπους που κάποτε τα κατείχαν και για τη σημασία που είχαν στο πολιτισμικό τους πλαίσιο.
Η έκθεση «λεηλατημένο παρελθόν – χαμένο μέλλον» παρουσιάζει την κοινή ευρωπαϊκή κινητοποίηση κατά της λεηλασίας, των λαθρανασκαφής και του παράνομου εμπορίου αρχαιολογικών πολιτιστικών αγαθών. Παρουσιάζονται χαρακτηριστικά παραδείγματα – όπως αυτό της σαρκοφάγου – που καταδεικνύουν την τεράστια απώλεια πληροφοριών που υφιστάμεθα όλοι στην περίπτωση που αντικείμενα λεηλατούνται και καταλήγουν για τη χρηματική τους και μόνο αξία στο εμπόριο. Μία απώλεια που πλήττει όλους εμάς και την ιστορία όλων μας.
Ακριβώς λόγω των σοβαρών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε σήμερα, η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι όσο ποτέ άλλοτε σημαντική. Ως κοινό μας αγαθό η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να διατηρηθεί για τις ερχόμενες γενεές. Η έκθεση «λεηλατημένο παρελθόν – χαμένο μέλλον» έχει τον χαρακτήρα μίας περιοδεύουσας έκθεσης. Πρόκειται να παρουσιαστεί σε διάφορα μουσεία, πανεπιστήμια και άλλους δημόσιους χώρους· σε χώρους όπου λαμβάνονται αποφάσεις που επηρεάζουν το μέλλον της Ευρώπης. Η έκθεση αποτελεί ένα βήμα προς την κατεύθυνση του ενεργού διαλόγου και της σαφούς επίγνωσης στην πορεία προς μία παγκόσμια ηθική κινητοποίηση για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
ΠΗΓΗ Μουσείο Βάδης – Γερμανία & Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
