Η Ολυμπία υπήρξε για περισσότερα από χίλια χρόνια πανελλήνιο θρησκευτικό και αθλητικό κέντρο, αν και γεωγραφικά απομονωμένη στη Δυτική Πελοπόννησο. Με την έναρξη της συστηματικής ανασκαφής του ιερού από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο το 1875, αποκαλύπτονται σχεδόν όλα τα σημαντικά μνημεία της Άλτεως ήδη τον 19ο αι. Τότε έρχονται στο φως και οι ανεκτίμητοι αρχαιολογικοί θησαυροί του ιερού, όπως τα αετωματικά γλυπτά και οι μετόπες του Ναού του Διός, η Νίκη του Παιωνίου, ο Ερμής του Πραξιτέλους κλπ. Η ηρωική αυτή περίοδος των ανασκαφών αποτελεί σταθμό στην ιστορία της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα, καθώς στην έρευνα εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά πρωτοποριακές για την εποχή επιστημονικές μέθοδοι. Ωστόσο, η ανασκαφή της Ολυμπίας, στην οποία συμμετείχαν κάποιοι από τους σημαντικότερους Γερμανούς αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες, συνεχίζεται ως σήμερα.
Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του οργανωμένου αρχαιολογικού ρόλου και στην κατανόηση της μορφής του ιερού στην αρχαιότητα έπαιξε η τμηματική αναστήλωση μερικών από τα σπουδαιότερα μνημεία του από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (Παλαίστρα, ναός Ήρας, ναός Διός, Φιλιππείο, αναθηματικό Μνημείο Πτολεμαίου Β΄ και Αρσινόης), αλλά και η κατασκευή διαδρομών και η τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων για τους επισκέπτες από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ειδικότερα, τα αναστηλωτικά έργα έχουν μεταβάλει ριζικά την εικόνα του αρχαιολογικού χώρου, καθώς πέρα από τη μεγάλη επιστημονική σημασία τους, βοηθούν σημαντικά τους πολυάριθμους επισκέπτες να συλλάβουν το μέγεθος και την ιστορική σημασία των μνημείων, αλλά και εν μέρει να αντιληφθούν την αρχική μορφή του λαμπρού αυτού πανελλήνιου ιερού, που είναι ενταγμένο στον κατάλογο των μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και σε συνδυασμό με τα έργα που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού τα τελευταία χρόνια (ανασκαφή του βόρειου τμήματος του Γυμνασίου και κατασκευή της νέας εισόδου του αρχαιολογικού χώρου, αντιστήριξη του πρανούς του αναλήμματος των Θησαυρών και ανάδειξη του ιερού της Δήμητρας Χαμύνης στο ανατολικό άκρο του ιερού) έχουν συμβάλει αποφασιστικά στη βελτίωση της εικόνας του αρχαιολογικού χώρου.
