Ναό Απόλλωνος Επικούριου Βασσών Φιγαλείας

Στο γυμνό, βραχώδες τοπίο των Βασσών βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους και επιβλητικότερους ναούς της αρχαιότητας, αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα.

Χαρακτηρίζεται από πλήθος πρωτοτυπιών τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση, που τον καθιστούν μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Ο Παυσανίας, μάλιστα, τον θεωρεί το δεύτερο μετά της Τεγέας πελοποννησιακό ναό σε κάλλος και αρμονία (8.41.8).

Η ανέγερσή του τοποθετείται στο 420-400 π.Χ. και αρχιτέκτονάς του θεωρείται ο Ικτίνος, που σε αυτό το δημιούργημά του κατόρθωσε να συνδυάσει πολλά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, που επέβαλλε η συντηρητική θρησκευτική παράδοση των Αρκάδων, με τα νέα γνωρίσματα της κλασικής εποχής.

Ο κλασικός ναός έχει θεμελιωθεί πάνω στο φυσικό βράχο, σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα. Δεν έχει το συνήθη προσανατολισμό Α-Δ, αλλά Β-Ν, ίσως για λατρευτικούς λόγους, που συνδέονται με την αρκαδική θρησκευτική παράδοση, δεδομένου ότι και άλλοι ναοί στην περιοχή παρουσιάζουν τον ίδιο προσανατολισμό. 

Για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος, ενώ ορισμένα μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα του σηκού και ο γλυπτός διάκοσμος είναι από μάρμαρο. Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο.

Το ναό περιέτρεχε εξωτερικά δωρική ζωφόρος με ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα, ενώ ανάγλυφη διακόσμηση έφεραν μόνο οι εσωτερικές μετόπες των στενών πλευρών. Οι έξι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Τα αετώματα δεν είναι βέβαιο ότι έφεραν γλυπτό διάκοσμο. 

Το βασικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Είχε συνολικό μήκος 31 μ. και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Κατά την ανασκαφή του 1812 οι πλάκες βρέθηκαν σκεπασμένες με αρχιτεκτονικά μέλη στο σηκό και το 1815 μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπου και εκτίθενται σήμερα. Γλύπτης της ζωφόρου ίσως ήταν ο Παιώνιος, που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης.

Ο ναός εξακολούθησε να χρησιμοποιείται στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, οπότε γίνονταν επιδιορθώσεις στην κεράμωσή του. Η πρώτη σημαντική καταστροφή του σημειώθηκε όταν έπεσε η στέγη του, λόγω της φυσικής φθοράς των ξύλινων δοκών που τη συγκρατούσαν, ενώ σοβαρές ζημιές υπέστη και από την ανθρώπινη επέμβαση, που έγινε για την απόσπαση του μετάλλου των συνδέσμων.

Ο ναός ταυτίσθηκε επιτυχώς το 1765 από το Γάλλο αρχιτέκτονα J. Bocher και η πρώτη συστηματική ανασκαφή του έγινε το 1812 από ομάδα αρχαιόφιλων επιστημόνων.

Ανασκαφές και αναστηλωτικές επεμβάσεις ξεκίνησαν το 1902 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, ενώ το 1975 συστάθηκε η Επιτροπή Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος, που ανέλαβε τον προγραμματισμό και τη σύνταξη των σχετικών μελετών για τα έργα συντήρησης και αναστήλωσης.

Το 1982 έγινε ανασύσταση της επιτροπής και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε συστηματικά το εξαιρετικά δύσκολο έργο αποκατάστασης του μνημείου. Από το 1987 ο ναός προστατεύεται από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες με ειδικό στέγαστρο, που θα απομακρυνθεί μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων εργασιών.

 


Το έργο «Αποκατάσταση – Ανάδειξη Ναού Επικουρίου Απόλλωνα Βασσών – Γ΄ Φαση»

Το έργο «Αποκατάσταση – Ανάδειξη Ναού Επικουρίου Απόλλωνα Βασσών – Γ΄ Φαση», στοχεύει στην σταδιακή αποκατάσταση του μνημείου, για την αντιμετώπιση των γεωμετρικών παραμορφώσεών του και την ενίσχυση των μηχανισμών άμυνας απέναντι στις δυνάμεις της φύσης, οι οποίες ενεργούν και μεταβάλλουν την κατάσταση του μνημείου στο βάθος του χρόνου.

Το έργο έχει συνολικό προϋπολογισμό 1.370.213,76 ευρώ και συγχρηματοδοτείται από το ΕΠΑνΕΚ στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συμμετοχή εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης με δικαιούχο την «Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας».

Ειδικότερα, οι κύριοι στόχοι του έργου είναι η ενίσχυση της θεμελίωσης του ναού, η δομική και αισθητική αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών του, η επαναφορά των κιόνων σε πρακτικώς κατακόρυφη στάση, και η αποκατάσταση της διασύνδεσης των λίθων με την αντικατάσταση των αρχαίων σιδερένιων συνδέσμων με νέα στοιχεία από τιτάνιο. Όλες οι εργασίες πραγματοποιούνται με συνέπεια προς την επιστημονική δεοντολογία και τη Χάρτα της Βενετίας για τις αναστηλώσεις των μνημείων, αλλά και με ταυτόχρονη αξιοποίηση των πιο σύγχρονων μεθόδων.

Οι πρώτες φάσεις του έργου, οι οποίες ήταν εστιασμένες στη βόρεια στενή πλευρά του ναού, πέτυχαν μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015 την αποκατάσταση του βόρειου πτερού του, δηλαδή του τμήματος που περιλαμβάνει τους έξι κίονες της βόρειας πλευράς, τους δύο βορειότερους των μακρών πλευρών, καθώς και το εσωκλειόμενο από τους προαναφερθέντες κίονες δάπεδο.

Η εν εξελίξει φάση του έργου (2019-2023), που βαίνει στην ολοκλήρωσή της και υλοποιείται στο πλαίσιο του ΕΠΑνΕΚ, περιλαμβάνει τη στερέωση των βορειότερων τμημάτων των μακρών πλευρών στην ανατολική και τη δυτική πλευρά του μνημείου, καθώς και την αναστήλωση τριών λίθων επιστυλίου, που «επέστρεψαν» στο κτήριο ύστερα από επτά περίπου αιώνες ο ένας, και περίπου δύο αιώνες οι δύο άλλοι, συντελώντας στην εξάλειψη του διαμπερούς κενού στη στρώση επιστυλίου στην πρόσοψη του αρχαίου κτηρίου που υπήρχε από το 1812.

Συνολικά, το πολύπλευρο αυτό έργο επιτυγχάνει τη συντήρηση και την επαρκή ενίσχυση του μνημείου με σκοπό τη μακρόπνοη διατήρησή του για τις μελλοντικές γενιές, καθώς επίσης και την αναβάθμιση της αισθητικής αξίας του. Με τον τρόπο αυτό οδηγεί στην προσέλκυση περισσοτέρων επισκεπτών στον αρχαιολογικό χώρο των Βασσών, ο οποίος βρίσκεται σε μία απομακρυσμένη από τα μεγάλα αστικά κέντρα θέση.

Ταυτοχρόνως, οι παράλληλες δράσεις πληροφόρησης για τον αρχαίο ναό και για το εν εξελίξει έργο αποκατάστασής του (έκδοση αρχαιολογικού οδηγού στα ελληνικά και τα αγγλικά, έκδοση μελετών αποκατάστασης, ενημερωτικά δελτία κ.ά.) καθιστούν το μνημείο βαθύτερα κατανοητό στο ευρύ κοινό, ενώ παράλληλα συνεισφέρουν στην ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και του πολιτιστικού περιβάλλοντος της Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής των Βασσών Φιγαλείας.

Το έργο έχει υλοποιηθεί στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία (ΕΣΠΑ 2014-2020) με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης


Επίσκεψη

Translate »
Μετάβαση στο περιεχόμενο